Onderzoekers van Sanquin en Amsterdam UMC proberen via bloedmonsters inzicht te krijgen in de uiteenlopende eiwitprofielen van patiënten met de zeldzame ziekte van Waldenström. Ze willen het ziektebeeld van deze bloedkanker beter begrijpen en aanknopingspunten vinden voor vervolgonderzoeken.
Als pioniers zijn Pieter Langerhorst en Wouter Verhaar een zeer bijzonder traject aangegaan. Langerhorst is postdoctoraal onderzoeker bij Moleculaire Hematologie van Sanquin en Verhaar arts-onderzoeker bij de afdeling Hematologie van Amsterdam UMC. Nooit eerder hebben wetenschappers zich gericht op de eiwitprofielen in plasma van patiënten met de ziekte van Waldenström. 'Alles wat we vinden, is nieuw. Dat maakt het zowel moeilijk, interessant als spannend,’ zegt Langerhorst.
Tumor en IgM M-proteïne
De ziekte van Waldenström is een zeldzame vorm van bloedkanker. Verhaar: 'De patiënten hebben door een genetisch defect een bepaald type tumorcellen in het beenmerg, namelijk het lymfoplasmomycytair lymfoom. Dit bestaat uit een mengelmoes van verschillende soorten B-cellen waarvan de samenstelling per patiënt sterk kan variëren. Deze woekerende cellen produceren bovendien een overmaat aan IgM M-proteïne. De tumorcellen kunnen leiden tot bijvoorbeeld bloedarmoede en het eiwit tot schade aan zenuwen en na klontering tot verminderd zicht en huidbloedingen.'
Subsidie Hematon
Deze vorm van bloedkanker is ongeneeslijk. Alleen bij klachten worden patiënten behandeld. Maar omdat de patiëntengroep heterogeen is en de ziekte zich zo verschillend presenteert, is het moeilijk per patiënt te bepalen welke therapie te geven en wanneer die te starten. Daarom is het noodzakelijk om de ziekte beter te begrijpen, vinden Langerhorst en Verhaar.
Proteomics
De onderzoekers gebruiken de biobank van Amsterdam UMC met bloedmonsters van bijna 200 Waldenström-patiënten. In die monsters gaan ze op zoek naar nog onbekende afwijkingen in het eiwitpatroon. Hiervoor zet Langerhorst proteomics in, een techniek waarmee hij de 600 meest voorkomende eiwitten gaat meten met massaspectrometrie. 'We kijken bijvoorbeeld naar het immuunsysteem, stollingsfactoren, kleine signaaleiwitten en acutefase-eiwitten die de lever produceert onder lichamelijke stress. Zo krijgen we een beeld van de moleculaire processen in het bloed die als gevolg van de tumor anders zullen zijn. Die verschillen zien we door die processen te vergelijken met die van gezonde personen en met die van mensen met een voorstadium van de ziekte die op de rand van kwaadaardig zit.’
Inflammatie
Een van de aandachtspunten is inflammatie. Verhaar vertelt dat hematoloog Josephine Vos, het hoofd van zijn afdeling, vaak patiënten ziet met klachten van vermoeidheid maar geen bloedarmoede hebben als gevolg van de ziekte van Waldenström. 'We hebben geen directe verklaring voor die vermoeidheid. Een van onze hypothesen is dat die wordt veroorzaakt door een overactief immuunsysteem. We hopen dat straks ook te zien aan de hand van die eiwitprofielen.’ Verhaar verwacht dat al die kennis bijdraagt aan de ontwikkeling van betere diagnostiek en in de toekomst ook aan meer doelgericht behandelen. 'Bij andere onderzoekers in de wereld ligt de focus op wat er in de tumorcel gebeurt en bij ons op wat de gevolgen ervan zijn in het lichaam. Het is interessant om straks al die gegevens naast elkaar te leggen.’