Bloed en bloedproducten van vrijwillige donors zijn van groot belang voor de gezondheidszorg. Doneren brengt echter persoonlijke kosten met zich mee, zoals tijd en moeite. Op dit moment bevindt de hele wereld zich in een ongekende situatie - de coronapandemie. In veel landen, bijvoorbeeld hier in Nederland, maar ook in Italië, de VS en Denemarken, zien we een enorme stijging van nieuwe donoraanmeldingen en een hogere opkomst van opgeroepen donors. Ook is er grote bereidheid van herstelde COVID-19 patiënten om plasma te doneren voor patiënten.
Waarom worden mensen donor?
Bloed- en plasmadonatie zijn bij uitstek een voorbeeld van pro-sociaal gedrag. Altruïsme – gewoon iets goeds willen doen - is dan ook de meest genoemde motivatie voor bloeddonatie, maar er zijn meer donorkenmerken en motieven die een rol spelen. Bloeddonatie geeft donors zelf vaak een goed, ‘warm’ gevoel. Ook afwegingen over sociale verantwoordelijkheid en wederkerigheid motiveren donors om hun bijdrage te leveren aan de volksgezondheid en de maatschappij. Juist in tijden van crisis lijkt dit nog versterkt te worden.
Verschillende kenmerken van donors en motivatiemechanismen kunnen hierbij belangrijk zijn. Demografische kenmerken zoals geslacht en leeftijd spelen een rol bij de beslissing om donor te worden. Zo zien we bijvoorbeeld in Nederland de afgelopen jaren een grote toestroom van jonge vrouwen en blijven de mannen achter bij de nieuwe donoraanmeldingen. Ook sociale factoren zijn van groot belang. Onderzoek laat zien dat mensen met een partner of een gezin eerder bereid zijn om donor te worden dan mensen zonder. Dit kan te maken hebben met een groeiend verantwoordelijkheidsgevoel dat ouderschap en het hebben van een gezin met zich meebrengt. Een derde belangrijke categorie van individuele kenmerken zijn psychologische factoren. Bereidheid tot bloeddonatie gaat vaak gepaard met gevoelens van willen helpen, empathie en het eerdergenoemde altruïsme. Maar ook zelfvertrouwen dat men in staat is om herhaaldelijk bloed te doneren kan bloeddonatie bevorderen.
Omgevingsinvloeden spelen eveneens een rol. Mensen die in hun directe omgeving gezien hebben dat het geven en ontvangen van een bloedproduct het leven van een patiënt kan redden, laten een grote bereidheid zien om zelf donor te worden en over langere tijd te blijven doneren. Twee mechanismen kunnen hierbij een rol spelen, te weten wederkerigheid en een groter bewustzijn van het belang van bloeddonatie. Mensen willen graag iets ‘terug doen’ aan de gezondheidszorg of in dit geval de bloedbank omdat er in hun omgeving een patiënt geholpen is.
Bewustwording door extreme situaties
Een grotere bewustwording van het belang van bloeddonatie kan ook door meer algemene, maatschappelijke invloeden worden aangewakkerd. Gedurende bepaalde momenten van het jaar, bijvoorbeeld rond Kerstmis of Bevrijdingsdag staan mensen vaker stil bij hun leven, hun zegeningen en manieren om een bijdrage aan de gemeenschap en de maatschappij te leveren.
Dat soort gedachtes lijken ook een rol te spelen in tijden van crisis. Gedurende extreme situaties (bijvoorbeeld natuurrampen of terroristische aanslagen) hebben we al eerder een toename van nieuwe donorregistraties gezien. Ook nu is het belang van bloedproducten, in het bijzonder plasma van herstelde COVID-19 patiënten, overduidelijk en zeer aanwezig in de media. Daardoor zien we op dit moment gelukkig ook veel aanmeldingen van herstelde COVID-19 patiënten voor plasmadonaties. Deze donors zijn zich bewust van de noodzaak van hun plasma voor de behandeling van patiënten. Daarnaast kunnen ze met hun donatie een bijdrage leveren aan de zorg die velen van hen kortgeleden zelf nog hebben mogen ontvangen.
Deelname aan wetenschappelijke studies
Op verschillende manieren dragen donors bij aan de bloedvoorraad, de productie van plasmageneesmiddelen en de behandeling van patiënten. Ook door regelmatige deelname aan wetenschappelijke studies bevorderen donors maatschappelijk belangrijke kennis. In een recente studie over gezondheid, donatiegedrag en motivaties tijdens de coronavirus uitbraak heeft meer dan 75% van de benaderde donors meegedaan. Daarmee verrijken donors onze kennis over COVID-19 en gezondheid, maar ook over motivatie van pro-sociaal gedrag en het doneren van lichaamsmateriaal. En die kennis kunnen wij weer toepassen om de bloedvoorziening voor patiënten beter, laagdrempeliger en toekomstbestendiger te maken. Kortom, bloeddonors zijn, ook in coronatijd, van levensbelang voor onze samenleving. Donors bedankt!