Bloed is magisch. Het houdt ons in de eerste plaats in leven. Maar het vertelt ook van alles over onze gezondheid, over wat we doen en wie we zijn. Bloed is een spiegel voor hoe we ons voelen: het kan stromen, ruisen, kruipen, stollen, koken en bevriezen. We hebben 25 fascinerende bloedfeitjes voor je verzameld.
1. Bloedgroepen, wat zijn dat eigenlijk? Het zijn structuren (eiwitten of suikers) op de buitenkant van de rode bloedcel, die niet bij iedereen hetzelfde zijn. Je immuunsysteem kan er antistoffen tegen aanmaken, als het een structuur als ‘vreemd’ ziet (bijvoorbeeld als je donorbloed zou ontvangen met een andere bloedgroep).
2. Er zijn ruim 380 verschillende bloedgroepen bij mensen bekend. De AB0-bloedgroep en Rhesus D-bloedgroep zijn de bekendste.
3. Zo’n 160 bloedgroepen komen bij vrijwel alle mensen voor. Ongeveer 50 bloedgroepen komen wisselend voor. En dan zijn er nog 150 zeer zeldzame bloedgroepen bekend, die bij 1 op de 1.000 tot 10.000 mensen voorkomen.
4. Een baby wordt geboren met ongeveer 160 bloedgroepen. Daar komen er gemiddeld nog 10 bij, die zich pas na de geboorte goed ontwikkelen.
5. Kunnen er ook nieuwe bloedgroepen ontstaan? Jazeker: Je kan geboren worden met een nieuwe mutatie in een eiwitstructuur op de rode bloedcellen. Iemand die jouw bloed ontvangt kan daar antistoffen tegen maken. Jaarlijks worden er zo een paar nieuwe bloedgroepen ontdekt.
6. Kun je van bloedgroep veranderen? Ja, dat komt vaak voor na een stamceltransplantatie. Omdat het beenmerg voor de behandeling is uitgeschakeld, maakt de patiënt zelf geen rode bloedcellen meer aan. Dat doen de nieuwe stamcellen van de donor. Als die niet matchen qua AB0-bloedgroep (wat ook niet hoeft bij een stamceltransplantatie) heeft de patiënt na de transplantatie een andere bloedgroep!
Cijfers en getallen
7. 16 weken. Zo oud was de jongste ontvanger ooit van donorbloed. Dat wil zeggen: vóór de geboorte. Nog een foetus dus. Jaarlijks krijgen 25 tot 35 kinderen in Nederland ín de baarmoeder een bloedtransfusie. Het gaat dan om heel kleine hoeveelheden donorbloed: afhankelijk van de zwangerschapsduur 20 tot 90 ml.
8. Een baby heeft bij de geboorte 300 tot 400 ml bloed in het lichaam (afhankelijk van het lichaamsgewicht). Ter vergelijking: een volwassene heeft tussen de 4,5 liter (gemiddeld vrouwenlichaam) en 5,6 liter (gemiddeld mannenlichaam) bloed in het lijf.
9. Zwanger? Gefeliciteerd! Wist je dat je veel meer bloed gaat aanmaken om de placenta en je baby van bloed te voorzien? Het bloedvolume stijgt in een zwangerschap met 30-40% tot 6,5 à 7,5 liter bloed. De verhouding van dat bloed is wel anders: het bevat iets meer plasma en iets minder rode bloedcellen dan normaal.
10. Het lijkt voor je gevoel vaak véél meer. Toch ligt de hoeveelheid bloed die een vrouw verliest tijdens haar hele menstruatie tussen 30-80 ml. Dat is pak ‘m beet 4 eetlepels bloed. Dit is wel een gemiddelde: de hoeveelheid bloedverlies in een menstruatie kan sterk verschillen van persoon tot persoon.
11. Leuke klus om te tellen: een mens heeft tussen de 20 en 30 biljoen rode bloedcellen in het bloed. Een rode bloedcel is heel klein (0,008 millimeter doorsnede) en ziet eruit als een rond kussentje met aan beide kanten een holte.
12. Iedere seconde maakt je lichaam ongeveer 2,5 miljoen rode bloedcellen aan – en vernietigt er ook weer net zo veel.
13. Een rode bloedcel is zeker geen ééndagsvlieg: hij leeft gemiddeld 120 dagen. Verouderde rode bloedcellen worden voornamelijk door de milt en de lever verwijderd.
14. De geboorteplaats van rode bloedcellen? Dat is het beenmerg, dat in je borstbeen, ribben en bekken zit. Rode bloedcellen ontwikkelen zich daar vanuit stamcellen. De aanmaak wordt een handje geholpen door een hormoon uit de nieren: erytropoëtine. Ook wel bekend als epo.
15. Het bloedvatenstelsel in ons lichaam is zo'n 100.000 kilometer lang. Leg je alle bloedvaten van een volwassen mens achter elkaar, dan maak je 2,5 keer een rondje om de evenaar!
16. Wat weegt zwaarder, bloed of water?
Zoals het spreekwoord al zegt: bloed is dikker dan water. 1 liter bloed weegt 1.060 gram (bloed is ongeveer 6% zwaarder dan water).
17. 4 tot 5 liter bloed per minuut pompt je hart rond door je lichaam. Maar dat bloed stroomt niet overal even hard. Het bloed stroomt het snelst in de aorta, de grootste lichaamsslagader: 50 cm per seconde. En het langzaamst in de haarvaten.
Bloed, de wereld rond
18. Glaasje koeienbloed? Bij de Masai, een nomadisch volk in Oost-Afrika, kan je dit zomaar voor je neus krijgen. De Masai drinken regelmatig het bloed van hun koeien, aangelengd met melk. Ze doden daarvoor geen dier, ze tappen alleen een beetje bloed af.
19. “Hoe heet je en wat is je bloedgroep?” - Voor Japanners is het heel normaal om op een eerste date naar iemands bloedgroep te vragen. De ketsuekigata-theorie is in Japan namelijk heel populair. Volgens deze theorie is er een sterke relatie tussen je AB0-bloedgroep en je persoonlijkheid. Zo zouden mensen met bloedgroep A geduldig, punctueel en verantwoordelijk zijn, mensen met bloedgroep B energieke doeners, AB’ers goede teamplayers en de O’s sociaal, extravert en erg zelfverzekerd. Klein detail: de ketsuekigata-theorie is nooit wetenschappelijk bewezen.
20. Volgens de Romeinse schrijver Plinius de Oudere (circa 23-79 na Chr.) was het drinken van gladiatorenbloed de beste remedie voor epilepsie. Je zou de kracht van de gladiatoren overnemen en genezen. Diezelfde Plinius dacht ook dat vrouwen die ongesteld waren, gewassen en bijen konden doden en honden dol maakten …
21. Volgens de Griekse arts Hippocrates (circa 460-370 v.Chr.) was bloed 1 van de 4 lichaamssappen of ‘humoren’ die bepalend was voor de gemoedstoestand van mensen (naast slijm, zwarte en gele gal). Als je een ‘sanguinisch’ type was, dan overheerste het lichaamssap bloed en was je een vurig, energiek en impulsief mens.
En wist je dit al?
22. Ga je op vakantie naar de bergen? Dan krijgt je bloed wellicht een boost. Hoog in de bergen is de lucht namelijk ijler: er zit minder zuurstof in. Om dit tekort te compenseren, gaat je lichaam meer rode bloedcellen aanmaken om het zuurstoftransport in je lichaam goed te kunnen blijven verzorgen. Terug in ons lage landje merk je vervolgens dat je conditie vooruit is gegaan. Niet voor niets doen veel topsporters aan hoogtetraining: ze bereiden hun lichaam voor op grote hoogte, zodat ze op zeeniveau beter presteren. Overigens moet je hiervoor wel minstens een paar weken in de bergen verblijven; een weekendtripje gaat geen verschil maken.
23. Ook Fikkie en Minoes kunnen bloeddonor worden: in het Overijsselse Nijverdal bevindt zich de Eerste Veterinaire Bloedbank Nederland. Deze dierenbloedbank verzorgt transfusies voor honden en katten. De eisen voor de donors? Gezond zijn en minimaal 1 jaar oud. Verder moeten honden een gezond gewicht van minstens 22 kilo hebben, katten van minstens 4 kilo.
24. Bestaan er dieren zonder bloedsomloop? Jazeker. Sommige dieren hebben helemaal geen bloed of een bloedsomloop omdat ze dat gewoon niet nodig hebben. De platworm bijvoorbeeld. Diens huid is zó dun dat zuurstof erdoorheen kan dringen om de organen en spieren te bereiken.
25. Sanquin viert dit jaar een feestje, omdat we al 25 jaar veilig en voldoende bloed voor Nederlandse patiënten verzorgen. Maar de bloedvoorziening in ons land bestaat al wat langer: in 1930 werd de eerste Nederlandse bloedtransfusiedienst opgericht in Rotterdam, door de internist H. van Dijk.