Antistoffen in je bloed die niet goed voor je zijn, cellen waar je te veel van hebt of die je juist uit je bloed wilt halen voor een behandeling: hoe krijg je die eruit? Aferese is daarvoor de methode: via een infuus of een centrale lijn wordt je bloed door een geavanceerd apparaat geleid dat het scheidt in verschillende onderdelen. Dat deel wat jou ziek maakt óf dat deel wat je voor latere behandeling nodig hebt, wordt eruit gehaald. De rest van je bloed krijg je meteen weer terug. Het Bijzondere Afname Team van Sanquin is gespecialiseerd in deze bijzondere behandeling.
Het Bijzondere Afname Team werkt door het hele land, in verschillende ziekenhuizen en een aantal bloedbanken en doet therapeutische en cellulaire afereses. Bij een therapeutische aferese is het afnemen van plasma of bloedcellen al de behandeling voor de patiënt. Het deel van het bloed dat klachten veroorzaakt, wordt verwijderd. Soms maken mensen bijvoorbeeld te veel rode bloedcellen aan, waardoor hun bloed stroperig wordt en ze een hoog risico hebben op een bloedstolsel dat vastloopt en een vaatafsluiting veroorzaakt. Zij kunnen regelmatig door het Bijzondere Afname Team behandeld worden om het te veel aan rode bloedcellen kwijt te raken. Ook sommige patiënten met sikkelcelanemie ondergaan afereses: zij hebben rode bloedcellen met een afwijkende vorm die veel pijn en schade in hun lichaam veroorzaken. Met een aferese vervangt het Bijzondere Afname Team de afwijkende rode bloedcellen door gezonde donorcellen. Hiervoor zijn per behandeling gemiddeld wel 5 zakken rode bloedcellen nodig.
Alle leeftijden
Ook plasma moet soms om medische redenen uit het bloed verwijderd worden, bijvoorbeeld omdat er te veel of verkeerde antistoffen in zitten. Dan krijgt een patiënt tijdens de aferese donorplasma of een plasmavervangingsmiddel terug. De patiënten voor therapeutische afname zijn van alle leeftijden, van ouderen tot baby’s. Bij kleine kinderen moet je heel langzaam en voorzichtig te werk gaan. Een aferese is bij hen heel intensief, omdat een jong kindje soms nog geen 300 ml bloed heeft.
Cellen in de vriezer
Bij cellulaire aferese neem je soms een bloedproduct af dat de patiënt later weer nodig heeft, bijvoorbeeld stamcellen. Soms hebben patiënten voor hun ziekte zware behandelingen nodig zoals chemokuren. Die hebben als bijwerking dat ze je bloedvormende stamcellen stukmaken. Daarom haalt het Bijzondere Afname Team vóór de behandeling stamcellen uit het bloed van de patiënt. Deze worden opgeslagen in een vriezer en na de behandeling krijgt de patiënt ze weer terug. Deze stamcellen kunnen dan weer nieuwe bloedcellen aanmaken.
Precisiewerk
Het is precisiewerk om het juiste moment te kiezen voor een stamcelafname. De patiënt of donor krijgt eerst een groeifactor toegediend, waardoor er extra veel stamcellen worden aangemaakt en deze in het bloed komen. In die groei zit een korte piek, en precies op dát moment moet het Bijzondere Afname Team de afname doen. Het kan lastig zijn te bepalen wanneer dat is, je moet regelmatig bloedmonsters nemen om het aantal stamcellen ’s ochtends te meten. Soms staat het team twee weken lang klaar in de startblokken.
Familieleden doneren
Het Bijzondere Afname Team haalt ook cellen uit het bloed van gezonde donors om die aan patiënten te geven. Bijvoorbeeld aan jonge patiëntjes die een tekort hebben aan granulocyten, dat zijn een bepaald type witte bloedcellen. De donors zijn vaak familieleden, omdat de donatie vrij intensief is: dezelfde donor moet vaak meerdere keren via granulocytaferese cellen voor een patiëntje afstaan. Het is daarom geen standaard bloedproduct van donors.
Vrijwel altijd paraat
Ook op onverwachte momenten kan een aferese door het Bijzondere Afname Team nodig zijn. Iemand met acute leukemie kan bijvoorbeeld te veel verkeerde cellen in het bloed blijken te hebben. Dan is het zaak die snel eruit te halen. En bij nierziektes is er soms opeens sprake van acuut nierfalen, wat je direct moet behandelen door antistoffen uit het bloed te halen. Ons team staat vrijwel altijd paraat: van 6 uur ’s ochtends tot middernacht kunnen zij opgeroepen worden.
Kleuren beoordelen
Het Bijzondere Afname Team maakt gebruik van apparaten gebaseerd op centrifugetechniek. Elk type cel in je bloed heeft een eigen gewicht. Zo zijn rode bloedcellen zwaarder dan witte bloedcellen. Je kunt het apparaat instellen om een cellaag met hetzelfde gewicht te verzamelen. Met een kleurenkaart checken ze continu of inderdaad de gewenste cellen eruit worden gehaald; de hoeveelheid rode bloedcellen in de laag bepalen de kleur. Soms moeten ze de centrifugepomp iets bijstellen.
Levensreddend
Een klinische aferese duurt gemiddeld twee tot soms vijf uur. Al die tijd blijft een medewerker van het Bijzondere Afname Team bij de patiënt; ze moet opletten of het goed gaat. Soms moet iemand vanwege een chronische aandoening jarenlang elke drie weken langskomen voor een plasmawisseling. Er zijn ook patiënten die in korte tijd intensief behandeld moet worden met een paar keer per week een aferese. Na twee weken zie je iemand bijvoorbeeld helemaal opknappen en van de beademing afgaan. Het is echt levensreddend werk.