Heldergeel, dat is hoe normaal plasma eruit hoort te zien volgens Wesley Sijbrands, teamleider Bewerking. Op zijn afdeling komen de donaties binnen van de bloedbanken voor verdere behandeling. “De zakken plasma vriezen we in en versturen we naar de opslag”, zegt Wesley. “Maar eerst bekijken we of hun kleur normaal is. Bij twijfel over het vetgehalte leggen we een zak op een zwarte ondergrond. Als het plasma aan de eisen voldoet, kun je door de vloeistof heen het etiket op de achterkant zien. Is dat niet zo, dan is het vetpercentage te hoog.” Dit wordt troebel plasma genoemd en wordt bijna altijd veroorzaakt door een hoog gehalte aan triglyceriden; dit zijn naast cholesterol ook andere vetachtige stoffen in het bloed.
De kleur van koffiemelk
Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van troebel plasma, legt Wesley uit: “Misschien heeft de donor een te hoog cholesterolgehalte. Maar het kan ook komen doordat iemand net voor de afname een patatje met mayonaise of een stuk slagroomtaart heeft gegeten. Dan zie je dat direct terug in het plasma, dat lijkt op koffiemelk.” Troebel plasma kan helaas niet worden gebruikt voor patiënten. Donors worden hier altijd per brief over geïnformeerd. Als er vaker sprake is van troebel plasma neemt de donorarts contact op met de donor. Wesley: “Soms is een aanpassing van het eetpatroon vóór de donatie voldoende. Is dat niet de oorzaak, dan kan het bijvoorbeeld aan een te hoog cholesterol liggen. Het advies is dan om dit met de huisarts te bespreken, aangezien een langdurig verhoogd gehalte van triglyceriden in het bloed een risico kan zijn voor het ontstaan van hart- en vaatziekten.”
Hulkenplasma
Er komen zo’n 1.400 tot 1.800 zakken plasma per dag op de afdeling binnen, dus Wesley en zijn collega’s zijn goed geoefend in het herkennen van kleurafwijkingen. “We hebben ook wel eens een zak groen plasma ertussen zitten, ‘hulkenplasma’ noemen we dat. Dat is dan vrijwel zeker van een vrouwelijke donor die een bepaald type anticonceptiehormoon slikt. Overigens kan dat geen kwaad, dat plasma kan gewoon verwerkt worden.”
Geel schuim
Is het plasma juist veel geler dan normaal, dan schudden de medewerkers van Bewerking de zak goed door zodat er schuim ontstaat. Wesley: “Is het schuim wit, dan is alles oké. Maar is het schuim geel, dan geeft dat een verhoogd bilirubinegehalte aan. En dat is weer een teken dat de lever niet goed functioneert. In dat geval geeft de donorarts een waarschuwing aan de donor. Het kan een eenmalig iets zijn, bijvoorbeeld door medicijngebruik of overmatig alcoholgebruik. Maar er kan ook een chronische ontsteking spelen. Hoe dan ook is het goed dit te weten.”
Rode bietjes
Ook de kleur rood komt wel eens voorbij. Wesley: “Een maaltijd met bietjes is een bekende oorzaak, of een paar rode bloedcellen die per ongeluk in het plasma zijn gekomen tijdens de bewerking. Die horen te verdwijnen als we het product opnieuw centrifugeren. Doen ze dat niet, dan is er waarschijnlijk sprake van hemolyse: de afbraak van rode cellen. Dit gaat dan naar de donorarts ter beoordeling. Die neemt indien nodig contact op met de donor.”
Witte spikkels
Overigens wordt ook het plasma van bloeddonors gecheckt. Wesley: “De bloedzakken centrifugeren we zodat het plasma van de rode bloedcellen gescheiden wordt. Daartussen zit een laagje dat we de buffycoat noemen. Soms zitten daar witte ‘spikkels’ in. Dat hoort niet, dus het product gebruiken we niet. Wat het precies veroorzaakt, weten we nog niet. Binnen Sanquin loopt daar nu een studie naar. We laten zo’n bloedproduct wel verder onderzoeken door onze collega’s van de afdeling Product, Proces & Ontwikkeling. Dat heeft er een keer toe geleid dat een donor in een vroeg stadium erachter kwam dat ze acute leukemie had. Ze had zelf nog geen klachten, maar kon door onze waarschuwing gelukkig vroegtijdig haar behandeling starten en is genezen. Heel fijn dat we haar hebben kunnen inlichten, daar heeft ze ons ook voor bedankt.”
Alarmbel
Tot slot kunnen ook de rode bloedcellen een alarmbel laten rinkelen. “Die zakken laten we altijd door een filter lopen”, zegt Wesley. “Duurt dat te lang of is het filter niet schoon, dan is er wat aan de hand. Meestal is het een oorzaak buiten de donor, zoals een reactie met het antistollingsmiddel in het product. Maar er kan ook een bloedstollingsprobleem zijn bij de donor. Een donorarts beoordeelt de situatie en neemt zo nodig contact op met de donor.
Laserstralen
Om de plasmazakken nóg nauwkeuriger te controleren op het vetgehalte, onderzoekt Sanquin het gebruik van een apparaat dat met een laserstraal elke zak kan controleren op de hoeveelheid aanwezige vetdeeltjes. “Onze ogen zijn goed, maar natuurlijk niet zo goed als een laserstraal”, glimlacht Wesley. “Met dit apparaat kunnen we de check heel systematisch doen, zonder menselijke interpretatie. Want we willen niets over het hoofd zien. Elke donor willen we op tijd kunnen waarschuwen dat er mogelijk een gezondheidsrisico is. Dat is het minste wat we kunnen terugdoen voor zo’n bijzondere gift.”
Goed te weten: Sanquin checkt het plasma op kleur en constateert zo afwijkingen zoals troebel plasma, wat kan wijzen op een gezondheidsprobleem. Maar dat betekent niet dat elk probleem van de gezondheid ook in je plasma te zien is en door Sanquin altijd wordt gesignaleerd. Die garantie kunnen we helaas niet geven.