De gele turbobooster van patiënten

Plasma-wattes? Slechts 35 procent van de Nederlanders zegt een idee te hebben, waarvan niet iedereen precies weet wat plasma is. Om maar te zwijgen over de rol van plasma en de absolute urgentie van meer plasmadonors en plasmadonaties in Nederland. Een korte les biologie? Bloed bestaat voor 55 procent uit plasma en voor 45 procent uit bloedcellen. En plasma is een vloeistof die voedingstoffen, vitamines, hormonen, mineralen en eiwitten bevat. Het plasma zorgt voor het transport van de bloedcellen en bloedplaatjes in het lichaam. En tot slot: plasma is niet rood, maar geel.

De rol van plasma

Maar waarom is plasma dan zo belangrijk? Dankzij groeiende kennis over plasma en een betere diagnostisering door artsen krijgen steeds meer patiënten een plasmageneesmiddel voorgeschreven. Voor hen is plasma het verschil tussen kwaliteit van leven of thuis op de bank zitten als zieke. “Er worden nu 12 verschillende soorten medicijnen van eiwitten uit plasma gemaakt,” vertelt Ellen. “Die worden ingezet om meer dan 100 verschillende ziektes en aandoeningen te behandelen. Bij afweerstoornissen, auto-immuunziekten, bij zenuw- en spieraandoeningen en ontstekingsziektes zoals de ziekte van Kawasaki. Maar ook bij mensen met extreem veel bloedverlies of bij kankerpatiënten wordt plasma toegediend.”

Plasma is met recht de gele turbobooster van naar schatting 25 duizend patiënten in ons land. En dat aantal zal de aankomende jaren flink gaan stijgen, zegt Ellen. “We weten steeds meer over plasma. Maar nog lang niet alles. De mogelijkheden van plasma en welke ziektes we kunnen behandelen met een plasmamedicijn zijn nog lang niet allemaal gevonden. We zien nu nog maar het topje van de ijsberg. Maar één ding is zeker: plasma geeft patiënten kracht om weer te leven.”

Powerbank, onze kweekvijver

In het midden van Nederland, in Utrecht, is de Powerbank sinds half 2020 voor Sanquin een kweekvijver van de plasma-inzameling, die verder op 44 vaste bloedbanklocaties plaatsvindt. Sanquin weet dat er in Nederland circa 7 procent meer plasma per jaar nodig is om een groeiend aantal patiënten van een plasmageneesmiddel te kunnen voorzien. Dat betekent dat Sanquin haar inzameldoelstellingen voor de aankomende jaren ook ambitieus heeft neergezet.

De Powerbank is voor Sanquin de kraamkamer van belangrijke vernieuwing binnen de plasma-inzameling. Ellen is de trotse teamleider van het hagelnieuwe en innovatieve centrum. Ze zet acties uit om de gehele plasma-inzameling te verbeteren. “De Powerbank is niet alleen een inzamelcentrum, maar tegelijkertijd een kweekvijver en testlocatie van nieuwe ideeën. Zoals bijvoorbeeld de ontvangstrobot, waar we een pilot mee hebben gedraaid. Of onze donordruppels die horen bij ons loyaliteitsprogramma. We geven de donor geen geld, maar wel heel veel comfort. Dat is het uitgangspunt. En daarin experimenteren we met allerlei nieuwe vormen, waarbij de plasma-inzameling in Nederland wordt gedigitaliseerd en waarbij extra service en andere voordelen worden geboden. We moeten met elkaar verbeteren om enerzijds een efficiënte voorziening voor Nederland in de lucht te houden en anderzijds te kunnen opschalen, waarbij plasmadonors zich welkom en optimaal gewaardeerd voelen.”

Strak gecoördineerd proces

Sanquin werkt samen met onderzoekers en samenwerkingspartners die nieuwe medicijnen en toepassingen uit plasma proberen te ontwikkelen. Uiteraard maken zij ook de reguliere, bestaande plasmageneesmiddelen, die patiënten dagelijks nodig hebben. Sanquin levert de grondstof om hun onderzoek te kunnen verrichten en om de medicijnen te kunnen maken. Het hele proces van onderzoek begint bij de donatie van de donor die in de stoel plaatsneemt en zit strak in elkaar.

Ellen vertelt: “Een donor maakt digitaal een afspraak op een voor hem of haar geschikt moment en komt op de afgesproken tijd op locatie om plasma af te staan. Dat plasma wordt naar Amsterdam vervoerd. Binnen 12 uur na afname wordt het plasma ingevroren. Daarna transporteren wij het naar Prothya Biosolutions, de organisatie met wie Sanquin binnen haar wettelijke taak een overeenkomst heeft, onder toeziend oog van de overheid. Prothya haalt vervolgens verschillende eiwitten uit het plasma die weer voor verschillende ziektes kunnen worden ingezet. Zo sluit de zorgketen zich langzaam in een mooie cirkel, met als ultiem einddoel een nieuw plasmageneesmiddel voor een patiënt, die daardoor weer kan genieten van het leven.”

Ontwikkelingen in de wereld

Wereldwijd is er een tekort aan plasma. Tijdens de coronajaren – door ziekte van donors en andere COVID-19-beperkingen – zamelden Europese bloedbanken zelfs 25 procent minder plasmakilo’s in dan benodigd is voor patiënten. Dat resulteert tegenwoordig niet alleen in schaarste, maar ook in het niet kunnen leveren van medicijnen voor sommige specifieke patiënten.

In Nederland is van een tekort nu geen sprake, maar we zijn wel alert. Sanquin levert haar afgesproken plasmakilo’s aan Prothya Biosolutions, zo’n 55 procent van de totale plasmamedicatie-behoefte in Nederland. Daarvoor is de donatie van donors keihard nodig. De overige circa 45 procent plasma op de Nederlandse markt is afkomstig uit het buitenland. In tegenstelling tot bloed (dat alleen bij hoge uitzondering de grens over mag) is plasma een open markt, waarbij meerdere aanbieders de Nederlandse markt beleveren.

Sanquin is groot voorstander van meer Europees plasma op de Europese markt. Hoe meer plasma we zelf in kunnen zamelen, in Europa, maar zeker ook in Nederland, hoe meer zekerheid we hebben dat patiënten hun plasmageneesmiddel kunnen krijgen. Bij pandemieën of andere onvoorspelbare situaties willen we minder afhankelijk zijn van bijvoorbeeld Amerikaans plasma. De innovaties op de Powerbank in Utrecht spelen in die ambitie een belangrijke rol. Om meer donors te verleiden om vrijwillig plasma te doneren en om frequent terug te komen, moet Sanquin als moderne not for profit-organisatie mee met de wensen en eisen van de buitenwereld. “Het gaat naast de urgentie van levens redden om de totale beleving van een donor”, weet Ellen als geen ander.