Bloed dat gedoneerd is, wordt niet rechtstreeks aan patiënten gegeven. Op Sanquins afdeling Bewerking wordt het verdeeld in verschillende componenten – rode bloedcellen, plasma en bloedplaatjes – zodat het beter zijn levensreddende werk kan doen. Teamleider Wesley Sijbrands neemt ons mee voor een kijkje achter de schermen.
“Dagelijks krijgen we twee keer een lading gedoneerd bloed binnen van de bloedbanken. Het bloed dat tussen 8.00 uur en 12.00 uur wordt gedoneerd, krijgen we vóór 16.00 uur ’s middags binnen en bewerken we dezelfde avond. Bloed dat later op de dag is gedoneerd, krijgen we ’s nachts, uiterlijk om 2.00 uur binnen en bewerken we de volgende ochtend.”
DOP-etiket
Wesley’s collega’s Erwin en Recep bekijken de nieuw binnengekomen eenheden bloed. Wesley: “Op de Afname plakken ze alleen het EIN op de zak, het unieke nummer voor iedere donatie. EIN staat voor Eenheid Identificatie Nummer. Wij scannen elke eenheid om de ontvangst te bevestigen, vervolgens plakken we handmatig een DOP-etiket erbij. DOP staat voor Donatie Ontvangst Programma. Op dit etiket staat de bloedgroep, maar ook het geslacht van de donor, het tijdstip van afname, of er wel of niet toestemming is om het bloed te gebruiken voor onderzoek en of het bloed parvo-veilig* is.”
Eigen tijdschema’s
“Hier controleren Recep en Razi of alle eenheden in hetzelfde tijdvak zijn afgenomen. Uit het bloed worden namelijk drie verschillende bloedproducten gehaald, die allemaal hun eigen tijdschema voor bewerking hebben: het plasma moet binnen 24 uur na afname ingevroren zijn; de rode bloedcellen moeten binnen dertig uur in de koeling liggen; en de trombocytenpools (bij elkaar verzamelde bloedplaatjes) moeten binnen 24 uur bereid zijn.”
In de centrifuge
“Om die drie verschillende producten van elkaar te scheiden, wordt het bloed eerst gecentrifugeerd. We vouwen de zakken zó dat de harde onderdelen niet door de zak heen kunnen prikken en doen ze in de paarse cups. Die gaan ongeveer een kwartier in grote centrifuges op een programma van 3800 toeren per minuut. De rode bloedcellen – het zwaarste deel – zakken daardoor naar onderen. Het lichtere plasma komt boven. In de middelste laag – de buffycoat – zitten onder andere de bloedplaatjes en witte bloedcellen.”
Persen
“Op de linkerfoto houdt Recep een eenheid bloed omhoog die net uit de centrifuge komt. Op de rechterfoto plaatst Razi de eenheid vervolgens op het scheidingsapparaat. Dit apparaat perst het plasma naar boven, in een nieuwe zak. De rode bloedcellen worden naar beneden geperst in een andere zak. De buffycoat blijft in de originele zak. Het plasma wordt direct ingevroren bij -70°C en is zo twee jaar houdbaar bij circa -30°C. De zakken met buffycoat moeten een uur tot rust komen vóór de vervolgbehandeling om de bloedplaatjes eruit te halen. Die zijn maar een week houdbaar. De rode bloedcellen zijn 35 dagen houdbaar, maar moeten eerst gefilterd worden door een leukocytenfilter.”
Groter dan een cent
Links zie je de rode bloedcellen aan het filtratierek hangen, met onder de zak het leukocytenfilter. Leukocyten zijn witte bloedcellen die alles wat lichaamsvreemd is, aanvallen, ook de bloedcellen van degene die dit donorbloed ontvangt. Dus je wil ook het restje dat is achtergebleven bij de rode bloedcellen kwijt raken. Dit filter haalt ze er voor 99,9% uit. Gemiddeld loopt het bloed in twintig minuten door het filter, maar het verschilt van donor tot donor. Medicijngebruik of een hoog cholesterolgehalte kan bijvoorbeeld invloed hebben op de doorloopsnelheid. Duurt het filteren langer dan twee uur, dan onderzoeken we wat er aan de hand is. Werkt het filter niet goed? Is er in het proces iets misgegaan? Zit er een stolsel in het bloed dat het filter verstopt? Stolling gebeurt soms als reactie op de bewaarvloeistof. Bij een stolsel groter dan een eurocent munt wordt het product afgekeurd in ons bloedbank informatiesysteem en zo komt de info bij de donorarts. Komt dit vaker voor, dan neemt die eventueel contact op met de donor om te achterhalen wat de oorzaak zou kunnen zijn.
Vrijgave
“Hier liggen alle gefilterde zakken met rode bloedcellen klaar. De filters zijn eraf gehaald, die gooien we na controle op stolsels weg. De slangen onderaan de zakken bevatten bloed. Die worden door een robot verdeeld in 6 segmenten en op de zak geplakt. Die segmenten, een soort mini-buisjes met bloed, worden in het ziekenhuis gebruikt om kruisproeven te doen: het donorbloed wordt met dat van de patiënt gemengd om extra te controleren dat het bij elkaar past. Zonder dat de zak bloed daarvoor hoeft te worden geopend. Tijdens onze werkzaamheden heeft Sanquins Nationaal Screeningslaboratorium (NSS) het bloed van de donor gecheckt op bloedoverdraagbare aandoeningen. Als alles in orde is, kunnen wij het bloed vrijgeven. Deze zakken kunnen dan naar de Uitgifte, die het bloed naar de ziekenhuizen stuurt. In principe wordt bloed binnen ongeveer 2 weken na de donatie aan een patiënt gegeven.”
Extra waarde
“Ik werk al 25 jaar op deze afdeling, dus ik heb inmiddels honderdduizenden eenheden bloed in mijn handen gehad. Maar nog steeds realiseer ik me iedere dag: dit bloed redt levens. Dat beseft iedereen die hier werkt. We hopen met ons team binnenkort een paar uur te kunnen meelopen in het ziekenhuis, om met eigen ogen te zien wat ons product betekent voor de patiënten. Dat hebben we in het verleden ook al eens gedaan en dat vonden de medewerkers toen heel fijn en interessant. Het geeft extra waarde aan je werk.”
*Bijna iedereen heeft levenslang antistoffen tegen het parvovirus B19 in hun bloed. Heb je geen antistoffen, dan zou het virus op het moment van donatie in je bloed kunnen zitten en is het bloedproductgevaarlijk voor heel kwetsbare patiënten. Een bloedproduct krijgt het kenmerk Parvo B19- veilig als bij de donor antistoffen zijn aangetoond in 2 afgenomen bloedmonsters met minimaal 6 maanden tijd ertussen.